Prawo, a wolontariat

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Z 2003 r. Nr 96, poz. 873) po raz pierwszy zdefiniowała pojęcie wolontariusza oraz określiła zasady wykonywania przez niego świadczeń i reguły korzystania z tych świadczeń.

Poza ustawą o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, kwestie dotyczące wolontariatu regulują następujące akty prawne:

• ustawa o pomocy społecznej z dnia 29 listopada 1990 roku (Dz.U. z 1998 Nr 64, poz. 414 ze zm.);
• ustawa o Zakładach Opieki Zdrowotnej z dnia 30 sierpnia 1991 roku (Dz.U. Nr 91, poz.408);
• rozporządzenie MPiPS (ministra pracy i polityki społecznej) z dnia 13 stycznia 1999 roku w sprawie zlecania przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych organizacjom pozarządowym oraz jednostkom samorządu terytorialnego zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej;
• rozporządzenie MPiPS z dnia 1 września 2002 w sprawie zasad, na których wolontariusze mogą podjąć pracę w placówkach opiekuńczo – wychowawczych udzielających pomocy dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym rodziców (Dz.U. nr 80, poz. 900);
• rozporządzenie MPIPS z dnia 30 czerwca 2000r w sprawie szczegółowych zasad i form współdziałania administracji publicznej z innymi podmiotami oraz wzorów ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań pomocy społecznej;
• rozporządzenie MENiS z dnia 11 grudnia 2002 w sprawie szczególnych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym w publicznych poradniach specjalistycznych (Dz.U. z 2003r. Nr 5, poz. 46).

Prawa i obowiązki wolontariusza

Obowiązki

• wolontariusz nie pobiera wynagrodzenia za wykonywane czynności;
• posiadane kwalifikacji i spełniania wymagań odpowiednich do rodzaju i zakresu świadczonej pomocy, jeśli prawo tak nakazuje – przykład: kwestowanie nie wymaga dodatkowych kwalifikacji, natomiast zastrzyk wykonać może jedynie osoba z odpowiednimi zaświadczeniami (wykształcenie pielęgniarskie);
• osoba niepełnoletnia może zostać wolontariuszem jedynie za pisemną zgodą rodzica lub opiekuna (wzór zgody).

Prawa

• obowiązkowe pisemne porozumienie (umowa), gdy świadczenie wolontariusza na rzecz danej instytucji trwa powyżej 30 dni. W przypadku pierwszych 30 dni korzystający jest zobowiązany potwierdzić na piśmie treść porozumienia tylko wtedy, gdy wolontariusz zażąda takiego potwierdzenia, ale wystarczy również porozumienie ustne. Porozumienie musi zawierać informacje o zakresie, obowiązkach i czasie wykonywanych świadczeń, a także opis możliwości rozwiązania porozumienia. (wzór umowy);
• na prośbę wolontariusza korzystający potwierdza treść porozumienia, wydaje pisemne zaświadczenie oraz opinię o wykonywaniu świadczeń;
• korzystający ma obowiązek informowania wolontariusza o przysługujących mu prawach i obowiązkach oraz zapewnia dostępność tych informacji;
• wolontariuszowi przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku przy wykonywaniu świadczeń.
• wolontariusza trzeba poinformować o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeństwa związanym z wykonywanymi świadczeniami oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Należy także zapewnić mu higieniczne i bezpieczne warunki pracy oraz odpowiednie środki ochrony indywidualnej uzależnione od rodzaju świadczeń i zagrożeń związanych z ich wykonywaniem;
• korzystający ma obowiązek pokrycia kosztów podróży służbowych i diet wolontariusza;
• jeżeli wolontariusz wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni należy mu się ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków ze strony korzystającego. Powyżej 30 dni – na podstawie umowy pisemnej – wolontariusz jest ubezpieczony przez państwo. (więcej w dziale ubezpieczenia).

Korzystający może pokryć inne niezbędne koszty ponoszone przez wolontariusza oraz koszty szkoleń.

Praca a wolontariat

Zgodnie z Kodeksem Pracy podejmując pracę pracownik ma prawo do płatnego okresu próbnego, jak również do płatnego okresu stażowego i nie należy mylić tych form zatrudnienia z wolontariatem. W dawnych czasach wolontariusz był praktykantem pracującym bez wynagrodzenia w celu zaznajomienia się z zawodem, ale teraz powinniśmy kontynuować tworzenie współczesnej formy wolontariatu, której założenia zawiera Karta Wolontariusza. Wiele nieporozumień wynika z braku wiedzy na ten temat.
W typowych sytuacjach wolontariusz nie podejmuje swoich działań całkowicie samodzielnie, lecz powinien stosować się do wskazówek drugiej strony, która jego pracę organizuje. Można powiedzieć, że stosunek prawny łączący korzystającego z wolontariuszem nie jest stosunkiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym, a wykonywane przez wolontariusza świadczenia na rzecz korzystającego jest świadczeniem „odpowiadającym świadczeniu pracy”, a nie świadczeniem pracy samym w sobie.

Ubezpieczenia

Zgodnie z ustawą wolontariusz, który współpracuje z korzystającym nie dłużej niż 30 dni, musi mieć wykupione przez korzystającego ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków.

Po 30 dniu przechodzi pod opiekę państwa polskiego z mocy ustawy „O zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach” (Dz. U. Nr 199, poz. 1674) w art. 2 dodaje się pkt 12 w brzmieniu: przy wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza, o którym mowa w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 26 marca 2003r „O działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. Nr 96, poz. 873) ” i objęty jest ubezpieczeniem wypadkowym”.

Należy oczywiście zawrzeć z wolontariuszem stosowne porozumienie o współpracy na piśmie, które zaświadcza o tym, że wolontariusz z daną organizacją bądź instytucją współpracuje.

Zgodnie z brzmieniem art.46 ust. 1 ustawy wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. Jednak korzystający nie jest zobowiązany do płacenia składki na ubezpieczenie zdrowotne wolontariusza.